Βιταμίνες και αναπαραγωγική υγεία

Υπογονιμότητα:

Ορίζεται ως η ανικανότητα σύλληψης μετά από ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα προσπάθειας.

Παράγοντες υπογονιμότητας:

• Διατροφή.
• Διαταραχές που σχετίζονται με το αναπαραγωγικό σύστημα.
• Ηλικία.
• Μεταβολικό σύνδρομο.
• Σωματική άσκηση.
• Έκθεση σε περιβαλλοντικούς ρύπους.
• Κάπνισμα, αλκοόλ.
• Χρόνιο άγχος.

Διαταραχές που επηρεάζουν τη γονιμότητα των γυναικών:

Η διατροφή παίζει καθοριστικό ρόλο στη ρύθμιση των ορμονών και της αναπαραγωγικής λειτουργίας. Πολλές παθολογικές καταστάσεις που συνδέονται με τη διατροφή μπορούν να μειώσουν τη γονιμότητα των γυναικών, όπως:

1. Σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών.
2. Ενδομητρίωση.
3. Παχυσαρκία.

Οξειδωτικό στρες (OS): ένας από τους παράγοντες κινδύνου στις αναπαραγωγικές διαταραχές

Το οξειδωτικό στρες (OS) αναγνωρίζεται ευρέως ως βασικό στοιχείο στην παθογένεση των περισσότερων ασθενειών και εμφανίζεται όταν υπάρχει ανισορροπία στην παρουσία αντιοξειδωτικών και προοξειδωτικών. Η περίσσεια προοξειδωτικών προκαλεί OS είτε παράγοντας δραστικά είδη οξυγόνου (ROS) είτε αναστέλλοντας αντιοξειδωτικά συστήματα. Τα ROS  είναι πολύ δραστικά και ασταθή μόρια. Για να σταθεροποιηθούν, «παίρνουν» ηλεκτρόνια από κοντινά μόρια, όπως νουκλεϊκά οξέα, λιπίδια, πρωτεΐνες ή υδατάνθρακες. Αυτή η διαδικασία προκαλεί μια αλυσιδωτή αντίδραση, που μπορεί να οδηγήσει σε κυτταρική βλάβη και την εμφάνιση διαφόρων ασθενειών.

Στο γυναικείο αναπαραγωγικό σύστημα, τα ROS μπορούν να βλάψουν τις κυτταρικές λειτουργίες και στη συνέχεια να διακόψουν την ενδοκυτταρική ομοιόσταση καθώς και να οδηγήσουν σε κυτταρικές βλάβες. Η παρουσία περίσσειας ROS μπορεί να επηρεάσει την πρώιμη εμβρυϊκή ανάπτυξη μέσω τροποποίησης των βασικών παραγόντων μεταγραφής που τροποποιούν τις γονιδιακές εκφράσεις.

• Υψηλές συγκεντρώσεις ROS στο γυναικείο αναπαραγωγικό σύστημα θα μπορούσαν επίσης να επηρεάσουν αρνητικά τη γονιμοποίηση των ωαρίων και να προκαλέσουν αναστολή της εμβρυϊκής εμφύτευσης . Επιπλέον, μελέτες έχουν αναφέρει ότι το OS εμπλέκεται σε ελαττωματική και καθυστερημένη εμβρυϊκή ανάπτυξη λόγω βλάβης της κυτταρικής μεμβράνης που προκαλείται από το OS, βλάβης του DNA και απόπτωσης (διεργασία προγραμματισμένου κυτταρικού θανάτου). Η απόπτωση έχει ως αποτέλεσμα τον σχηματισμό κατακερματισμένων εμβρύων που έχουν περιορισμένες πιθανότητες εμφύτευσης και ανάπτυξης.

Βιταμίνη Ε:

Τρόφιμα τα οποία είναι πλούσια σε βιταμίνη Ε (όπως για παράδειγμα το σπανάκι, το μπρόκολο, το αβοκάντο, τα αμύγδαλα κ.λπ.) έχουν αποδειχθεί ότι βοηθούν στην αντιμετώπιση της υπογονιμότητας και συγκεκριμένα η βιταμίνη Ε:

• Είναι απαραίτητο στοιχείο της μεμβράνης των γαμετών.
• Προστατεύει τα κύτταρα από τις βλάβες που προκαλούν οι ελεύθερες ρίζες.
• Συμβάλει στην υγεία του πλακούντα και την αποφυγή επιπλοκών από το οξειδωτικό stress.
• Υποστηρίζει βασικές λειτουργίες, σχετικά με τη γονιμότητα και την ανάπτυξη του εμβρύου.

Άνδρες και πρόσληψη βιταμίνης Ε:

1. Προστατεύει τα σπερματοκύτταρα από τις βλάβες που προκαλούν οι ελεύθερες ρίζες.
2. Συμμετέχει έμμεσα στη σύνθεση τεστοστερόνης, ενισχύοντας τη σπερματογένεση .
3. Βελτιώνει τη ποιότητα και τη κινητικότητα του σπέρματος.

Γυναίκες και πρόσληψη βιταμίνης Ε:

1. Προστατεύει τα ωάρια από την οξείδωση κατά την ανάπτυξη.
2. Συμβάλει στη διατήρηση της ακεραιότητας και στην ωρίμανση του ενδομητρίου , προάγοντας την επιτυχή εμφύτευση εμβρύου.
3. Βοηθά στην υγεία του πλακούντα.
4. Παρέχει επαρκή ποσότητα θρεπτικών συστατικών στο έμβρυο.
5. Ενισχύει την παραγωγή προγεστερόνης (απαραίτητη ορμόνη για την υποστήριξη του εμβρύου).

Βιταμίνη Α:

Η βιταμίνη Α έχει αντιοξειδωτική δράση. Είναι απαραίτητη για την αναπαραγωγική υγεία καθώς παίζει σημαντικό ρόλο στην ρύθμιση και ανάπτυξη των γαμετών (δηλαδή των ωραρίων στις γυναίκες και των σπερματοζωαρίων στους άνδρες). Τροφές πλούσιες σε βιταμίνη Α αποτελούν τα αυγά, τα γαλακτοκομικά προϊόντα, τα καρότα, η κολοκύθα κ.ά.. Πιο συγκεκριμένα, η βιταμίνη Α:

• Συμβάλλει στην εμβρυογένεση.
• Είναι υπεύθυνη ότι τα κύτταρα διαφοροποιούνται σωστά και ότι οι ιστοί αναπτύσσονται με την απαραίτητη δομή και λειτουργικότητα.

Προσοχή! Η αυξημένη πρόσληψη βιταμίνης Α οδηγεί σε ανωμαλίες στο έμβρυο.

Βιταμίνη C:

Καλές πηγές βιταμίνης C αποτελούν το ακτινίδιο, ο ανανάς, το μπρόκολο, τα πορτοκάλια κ.ά.. Η βιταμίνη σχετίζεται με την αναπαραγωγική υγεία με τα παρακάτω χαρακτηριστικά και λειτουργίες:

• Αποτελεί βιταμίνη με αντιοξειδωτική δράση.
• Προστατεύει τα κύτταρα των αναπαραγωγικών οργάνων.
• Συμβάλλει στη σύνθεση κολλαγόνου.
• Ενισχύει την απορρόφηση σιδήρου και κατά συνέπεια βοηθά στην αναιμία.
• Μειώνει τον κίνδυνο επιπλοκών που οφείλονται στο οξειδωτικό stress.

Ανεπάρκεια βιταμίνης D και εγκυμοσύνη

Η ζήτηση βιταμίνης D αυξάνεται κατά την εγκυμοσύνη. Είναι γεγονός ότι το 70% των εγκύων γυναικών πάσχει από ανεπάρκεια βιταμίνης D. Η βιταμίνη D έχει επιπτώσεις στην αποδομικοποίηση (η διαδικασία κατά την οποία το ενδομήτριο μετασχηματίζεται για να προετοιμαστεί και να υποστηρίξει μια εγκυμοσύνη), την εμφύτευση, την έκφραση του ανθρώπινου πλακουντιακού λακτογόνου (hPL), την έκκριση της ανθρώπινης χοριακής γοναδοτροπίνης (hCG), τα επίπεδα προγεστερόνης και οιστρογόνων, την πρόσληψη ασβεστίου στον πλακούντα και τις ανοσολογικές αποκρίσεις του πλακούντα. Ο κίνδυνος μεμονωμένων επιπλοκών μπορεί να αυξηθεί από το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών και την ανεπάρκεια βιταμίνης D, τόσο ανεξάρτητα όσο και αλληλένδετα, ενώ αυτός ο κίνδυνος μπορεί να μειωθεί από τα βέλτιστα επίπεδα βιταμίνης D (>75 nmol/L). Επιπλέον, η ανεπάρκεια βιταμίνης D σχετίζεται με αποβολή και είναι πιο συχνή σε γυναίκες που πάσχουν από υπογονιμότητα σε σύγκριση με τον φυσιολογικό πληθυσμό. Τα επίπεδα βιταμίνης D κάτω από 50 nmol/L σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο αποβολών ή πρόωρου τοκετού. Ωστόσο, αυτή η συσχέτιση δεν βρέθηκε στο δεύτερο τρίμηνο εγκυμοσύνης.

Η ανεπάρκεια βιταμίνης D μπορεί να έχει τις ακόλουθες επιπτώσεις στην εγκυμοσύνη:

1. Αυξημένο κίνδυνο προεκλαμψίας.
2. Διαβήτη κύησης.
3. Αυθόρμητο πρόωρο τοκετό.
4. Βακτηριακή κολπίτιδα.

Φυλλικό οξύ (Β9): Τι επιδράσεις έχει στο κάθε φύλο και πως επηρεάζει την υπογονιμότητα;

• Οι χαμηλές τιμές της βιταμίνης σχετίζονται με υπογονιμότητα και πιθανές νευρικές ανωμαλίες στο έμβρυο. Η έλλειψη φυλλικού οξέος μπορεί να έχει επιπτώσεις κατά τη κύηση, όπως πρόωρο τοκετό ή αποβολή.
• Στους άνδρες βοηθά στη βελτίωση ποιότητας και κινητικότητας σπερματοζωαρίων. Επαρκής ποσότητες Β9 έχουν αποτέλεσμα στη πρόληψη χρωμοσωμικών ανωμαλιών.
• Στις γυναίκες υποστηρίζει την ωορρηξία, συμβάλλει στην εμφύτευση του εμβρύου και βοηθά στη πρόληψη νευρολογικών ανωμαλιών του εμβρύου.

Ιχνοστοιχεία: Ποιος είναι ο ρόλος τους στην αναπαραγωγική υγεία;

Το σελήνιο, ο ψευδάργυρος και ο χαλκός αποτελούν τα πιο σημαντικά ιχνοστοιχεία για τη διατήρηση της αναπαραγωγικής υγείας. Εμπλέκονται σε βιολογικές διεργασίες που σχετίζονται με τη γονιμότητα, την ανάπτυξη του εμβρύου καθώς και την ορμονική ρύθμιση. Πιο συγκεκριμένα:

Το Ψευδάργυρος (Zn) εμπλέκεται σε πολλές βιοχημικές διεργασίες και γι’ αυτό το λόγο ανήκει στα πιο κρίσιμα ιχνοστοιχεία. Ο ρόλος του διαφέρει στο κάθε φύλο καθώς και οι επιπτώσεις που φέρει η ανεπάρκεια του. Ειδικότερα:

• Στους άνδρες, το σελήνιο βοηθά στη σύνθεση τεστοστερόνης, υποστηρίζει την υγεία του προστάτη, προστατεύει το DNA των σπερματοζωαρίων από βλάβες και βελτιώνει τη κινητικότητα και τη ποιότητα σπέρματος.
• Στις γυναίκες, το συγκεκριμένο ιχνοστοιχείο υποστηρίζει τη φυσιολογική ωορρηξία και την ανάπτυξη του ωοθυλακίου και βοηθάει στη σωστή κυτταρική διαίρεση και ανάπτυξη του εμβρύου στα πρώτα στάδια της κύησης.
• Όσο αναφορά την ανεπάρκεια σεληνίου, στους άνδρες σχετίζεται με χαμηλή τεστοστερόνη και κατά συνέπεια με υπογονιμότητα ενώ στις γυναίκες έχει ως αποτέλεσμα την αποβολή ή προβλήματα κατά την ανάπτυξη του εμβρύου.
• Το φυλλικό οξύ (Β9) σε συνδυασμό με το ψευδάργυρο βελτιώνουν την αναπαραγωγική υγεία.

Ο χαλκός συμμετέχει σε πολλές ενζυματικές αντιδράσεις. Στους άνδρες συνεισφέρει στη σύνθεση κολλαγόνου και στη διατήρηση της δομής των αναπαραγωγικών κυττάρων και ιστών. Επίσης, υποστηρίζει τη δράση αντιοξειδωτικών ενζύμων που προστατεύουν τα σπερματοκύτταρα από βλάβες. Στις γυναίκες είναι απαραίτητο για την καλή κυκλοφορία του αίματος στον πλακούντα και την παροχή θρεπτικών συστατικών στο έμβρυο. Η έλλειψη χαλκού είναι πιθανό να επηρεάσει την ανάπτυξη του εμβρύου και συσχετίζεται με μειωμένη ανθεκτικότητα των ιστών του μητρικού σώματος.   

Τέλος, το σελήνιο είναι απαραίτητο για το αναπαραγωγικό σύστημα λόγω της αντιοξειδωτικής του δράσης και της συμβολής του στη σύνθεση συγκεκριμένων ενζύμων και πρωτεϊνών. Πιο αναλυτικά, στους άνδρες είναι υπεύθυνο για τη λειτουργία της γλουταθειόνης υπεροξειδάσης, ενός ενζύμου που προστατεύει τα σπερματοκύτταρα από το οξειδωτικό stress. Επιπλέον, συμβάλλει στη φυσιολογική σπερματογένεση και τη διατήρηση κινητικότητας του σπέρματος. Από την άλλη, στις γυναίκες, προστατεύει τα ωάρια κατά την ωρίμανση και υποστηρίζει τη φυσιολογική λειτουργία του θυρεοειδούς που είναι κρίσιμη για τη ρύθμιση της ωορρηξίας και την επιτυχή κύηση. 

Χολίνη (Β4)

Η χολίνη είναι μια υδατοδιαλυτή ένωση. Η πρόσληψη μέσω της διατροφής γίνεται με τρόφιμα όπως είναι τα αυγά, το ψάρι, τα μανιτάρια, τη σόγια, το συκώτι κ.ά.. Η χολίνη συμβάλει στην αναπαραγωγική υγεία ως εξής:

• Βοηθά στη σύνθεση των κυτταρικών μεμβρανών.
• Είναι σημαντική για την ανάπτυξη εγκεφάλου και νευρικού συστήματος του εμβρύου.
• Συμβάλει στη μεθυλίωση του DNA (μια διαδικασία που επηρεάζει την έκφραση γονιδίων και την ανάπτυξη).
• Ενισχύει τη μετατροπή ομοκυστεΐνης σε μεθειονίνη. Τα μειωμένα επίπεδα ομοκυστεΐνης σχετίζονται με τα μειωμένα επίπεδα επιπλοκών κατά τη κύηση.

Συμπεράσματα:

Η αναπαραγωγική υγεία επηρεάζεται άμεσα από τη διατροφή και την επάρκεια βιταμινών και ιχνοστοιχείων. Οι βιταμίνες Α, C, D, Ε, Β9 (Φυλλικό οξύ) και Β4 (χολίνη), καθώς και τα ιχνοστοιχεία ψευδάργυρος (Zn), σελήνιο (Se) και χαλκός (Cu), παίζουν καθοριστικό ρόλο στη γονιμότητα, στην ανάπτυξη των γαμετών και στη φυσιολογική εξέλιξη της κύησης. Η αντιοξειδωτική τους δράση μειώνει το οξειδωτικό στρες, το οποίο αποτελεί βασικό παράγοντα υπογονιμότητας. Επομένως, μια ισορροπημένη διατροφή πλούσια σε αυτές τις ουσίες συμβάλλει ουσιαστικά στη βελτίωση της γονιμότητας και στην υγιή εξέλιξη της εγκυμοσύνης.

Βιβλιογραφία

• Szabolcs Várbíró et al (2022). Effects of Vitamin D on Fertility, Pregnancy and Polycystic Ovary Syndrome—A Review. doi: 3390/nu14081649.
• Siti Syairah Mohd Mutalip et al(2018). Vitamin E as an Antioxidant in Female Reproductive Health. doi: 3390/antiox7020022